Làng tranh Đông Hồ

Thuận Thành, Bắc Ninh

Nổi tiếng với nghệ thuật tranh dân gian truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.

Làng tranh Đông Hồ – Tinh hoa tranh dân gian Việt Nam

Làng tranh Đông Hồ, tên đầy đủ là làng Đông Hồ (xưa gọi là làng Mái), nằm bên bờ nam sông Đuống, thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Đây là cái nôi của dòng tranh dân gian nổi tiếng nhất Việt Nam – tranh Đông Hồ, đã tồn tại và phát triển rực rỡ suốt hàng trăm năm qua, được xem là biểu tượng văn hóa truyền thống và tinh thần của người dân đồng bằng Bắc Bộ. Tranh Đông Hồ không chỉ đơn thuần là một sản phẩm mỹ thuật, mà còn là một phần hồn cốt dân tộc, phản ánh sinh động đời sống tinh thần, tín ngưỡng, phong tục và những ước vọng của người Việt. Mỗi bức tranh đều mang những nét hóm hỉnh, sâu sắc, mộc mạc nhưng đầy tính nhân văn và triết lý sống. Các đề tài trong tranh rất phong phú: từ những hình ảnh đời sống thường nhật (“Hái dừa”, “Chăn trâu thổi sáo”) đến các chủ đề mang tính giáo dục và triết lý dân gian (“Lợn đàn”, “Gà mẹ gà con”, “Thầy đồ Cóc”), hay các tranh châm biếm xã hội nổi tiếng như “Đám cưới chuột”. Điểm độc đáo của tranh Đông Hồ nằm ở kỹ thuật làm tranh thủ công truyền thống. Giấy in tranh là loại giấy dó quét điệp (vỏ sò nghiền mịn), tạo nên bề mặt trắng sáng óng ánh. Màu sắc được làm hoàn toàn từ thiên nhiên: màu đỏ từ sỏi son, màu vàng từ hoa hòe, màu đen từ than lá tre, màu xanh từ lá chàm... Các bản khắc gỗ được chạm tay tỉ mỉ để in từng lớp màu, tạo nên bức tranh hoàn chỉnh. Đây là một quy trình công phu đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và óc sáng tạo của người nghệ nhân. Trước đây, tranh Đông Hồ được in hàng loạt vào dịp Tết để phục vụ nhu cầu treo tranh trang trí trong nhà như một lời cầu chúc may mắn, bình an, thịnh vượng. Mỗi dịp giáp Tết, cả làng lại rộn ràng không khí làm tranh, buôn bán và đón khách thập phương đến mua tranh. Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XX, khi các loại hình văn hóa hiện đại phát triển mạnh, tranh Đông Hồ dần mất đi vai trò phổ biến trong đời sống, nhiều hộ dân trong làng cũng bỏ nghề truyền thống. Dù vậy, một số nghệ nhân như cụ Nguyễn Hữu Sam, Nguyễn Đăng Chế, Nguyễn Hữu Quả... vẫn kiên trì giữ nghề và truyền lửa đam mê cho thế hệ sau. Ngày nay, làng Đông Hồ trở thành một điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, nơi du khách có thể trải nghiệm tận mắt quy trình làm tranh, nghe kể chuyện làng nghề, và hiểu hơn về giá trị sâu sắc của loại hình nghệ thuật này. Việc bảo tồn và phát triển tranh Đông Hồ không chỉ là gìn giữ một dòng tranh dân gian, mà còn là giữ gìn một phần ký ức, tâm hồn và lịch sử của người Việt. Làng Đông Hồ xứng đáng là di sản văn hóa phi vật thể cần được tôn vinh và bảo vệ cho mai sau.

Bảo tồn làng tranh Đông Hồ – Hành trình gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc

Trong dòng chảy hiện đại hóa và đô thị hóa mạnh mẽ, nhiều làng nghề truyền thống đang dần mai một, và làng tranh Đông Hồ cũng không nằm ngoài thực trạng đó. Tranh dân gian Đông Hồ từng là món ăn tinh thần không thể thiếu mỗi dịp Tết đến xuân về của người Việt, nhưng ngày nay, trước sự phát triển của công nghệ in ấn và văn hóa thị trường, tranh Đông Hồ không còn được sản xuất đại trà như trước. Nhận thấy nguy cơ thất truyền, nhiều tổ chức, nghệ nhân và chính quyền địa phương đã vào cuộc nhằm khôi phục và bảo tồn giá trị văn hóa độc đáo này. Một số nghệ nhân tâm huyết đã mở lớp dạy nghề, truyền lại bí quyết làm tranh cho thế hệ trẻ. Các trường học, viện nghiên cứu và trung tâm văn hóa cũng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hội thảo, triển lãm nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của tranh Đông Hồ. Song song đó, phát triển du lịch văn hóa gắn với làng nghề cũng được đẩy mạnh. Làng Đông Hồ ngày nay trở thành một điểm du lịch trải nghiệm hấp dẫn, nơi du khách có thể tự tay in tranh, tìm hiểu quy trình làm giấy dó, nhuộm màu, và nghe kể chuyện về các bức tranh nổi tiếng như “Thầy đồ Cóc”, “Lợn âm dương”, hay “Đám cưới chuột”. Tranh Đông Hồ không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là phương tiện để kể chuyện, giáo dục về lịch sử, đạo lý và nét đẹp dân gian. Việc bảo tồn làng tranh Đông Hồ không chỉ đơn thuần là giữ gìn một nghề truyền thống, mà còn là hành động gìn giữ ký ức văn hóa, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về bản sắc dân tộc. Với sự đồng lòng của nghệ nhân, cộng đồng và các cơ quan quản lý văn hóa, làng tranh Đông Hồ hứa hẹn sẽ tiếp tục sống mãi như một biểu tượng đặc sắc của văn hóa Việt Nam.